توسل آدم به اهلبیت (ع)

سوال:

مقصود از کلماتی که توبه آدم (ع) بوسیله آن پذیرفته شد چیست؟

فَتَلَقّى‏ آدَمُ مِنْ رَبِّه‏ کَلِماتٍ فَتابَ عَلَیْهِ انَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحیمُ‏، سپس (حضرت) آدم از پروردگارش کلماتى دریافت داشت؛ (و با آن‏ها توبه کرد) و خداوند توبه او را پذیرفت؛ چرا که خداوند توبه ‏پذیر و مهربان است. «سوره بقره، آیه 37»

پاسخ:

در این باره سه نظریه وجود دارد:

1- منظور از کلمات همان چیزى است که در آیه 23 سوره اعراف آمده است :رَبَّنا ظَلَمْنا انْفُسَنا وَ انْ لَمْ تَغْفِرْلَنا وَ تَرْحَمْنا لَنَکُونَنَّ مِنَ الْخاسِرینَ‏، پروردگارا! ما به خویشتن ستم کردیم؛ و اگر ما را نبخشى و بر ما رحم نکنى، از زیانکاران خواهیم بود.( مجمع البیان، جلد اوّل، صفحه 89).

 

2- منظور از کلمات ، این دعا بوده است:

اللَّهُمَّ لا الهَ الّا انْتَ، سُبْحانَکَ وَ بِحَمْدِکَ رَبِّ انى ظَلَمْتُ نَفْسى فَاغْفِرْلى انَّکَ خَیْرُ الْغافِرینَ. اللَّهُمَّ لا الهَ الّا انْتَ،(التّبیان، جلد اوّل، صفحه 169.)

 

3- منظور از کلمات، حضرت محمّد، على، فاطمه، حسن و حسین علیهم السلام است؛ یعنى آدم علیه السلام به خمسه طیّبه توسّل جست و آن‏ها را شفیع درگاه خداوند قرار داد و خداوند به برکت آن بزرگواران توبه‏ اش را پذیرفت.

 

جمع بین هر سه احتمال :

بدین معنى که حضرت آدم به اهلبیت (ع) متوسّل شد، ولى صیغه و الفاظ توبه ‏اش به همان شکلى که در دو احتمال دیگر آمده، بوده است.

 

عدّه‏ اى از دانشمندان اهل سنّت احتمال سوم، که مورد اتّفاق علماء شیعه مى‏باشد، را پذیرفته ‏اند و روایاتى در این زمینه نقل کرده‏ اند که به هشت نفر از آنان اشاره مى ‏شود:

1- علّامه بیهقى در کتاب دلائل النّبوّة  

2- علّامه ابن عساکر در مسند  

3- علّامه سیوطى در تفسیر الدّرّ المنثور

4- علّامه سیوطى در جمع الجوامع  

5- علّامه کاشفى در معارج النّبوّة  

  6- علّامه قندوزى در ینابیع المودّة  

7- علّامه ابن المغازلى در مناقب  

8- علّامه نطنزى در خصایص العلویّة  .

به عنوان مثال:

 ابن مغازلى از ابن عبّاس چنین نقل مى‏ کند:

از پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم سؤال شد: که منظور از کلماتى که آدم آن‏ها را از سوى خداوند دریافت کرد (و به آن‏ها توسّل جست و توبه کرد) چه بوده است؟

حضرت رسول صلى الله علیه و آله و سلم فرمودند: آدم از خداوند خواست که به حقّ محمّد، على، فاطمه، حسن و حسین توبه او را بپذیرد و خداوند توبه ‏اش را پذیرفت.

 

(آیات ولایت در قرآن /248    )