قانون چندهمسری در اسلام

ازجمله شبهاتی که علیه اسلام مطرح می‌شود این است که: قرآن به مردان اجازه می‌دهد چند همسر داشته باشند!

اما این چندهمسری در اسلام شرایطی دارد که امکان اجرای آن برای همه غیرممکن است، یکی از مهم‌ترین این شرایط اجرای عدالت و تساوی بین همسران است یعنی قرآن واجب کرده که مرد بین همسرانش محبت را طوری مساوی تقسیم کند که حق دیگری پایمال نشود.

قرآن در سوره مبارکه نساء بعد اینکه به مردان اجازه داشتن چند همسر را به‌شرط عدالت می‌دهد بلافاصله می‌فرماید: شما توان اجرای این عدالت را ندارید! (چون چنین کاری از عهده امثال انبیاء و اولیاء خدا برمی‌آید)

«وَ لَنْ تَسْتَطیعُوا أَنْ تَعْدِلُوا بَیْنَ النِّساءِ وَ لَوْ حَرَصْتُمْ فَلا تَمیلُوا کُلَّ الْمَیْلِ فَتَذَرُوها کَالْمُعَلَّقَةِ وَ إِنْ تُصْلِحُوا وَ تَتَّقُوا فَإِنَّ اللَّهَ کانَ غَفُوراً رَحیماً؛ شما هرگز نمى‏‌توانید (از نظر محبّت قلبى) در میان زنان، عدالت برقرار کنید، هر چند کوشش نمایید! ولى تمایل خود را بکلّى متوجّه یک طرف نسازید که دیگرى را بصورت زنى که شوهرش را از دست داده درآورید! و اگر راه صلاح و پرهیزگارى پیش گیرید، خداوند آمرزنده و مهربان است.» [1]

سپس به مردان دستور می‌دهد که اگر توان اجرای عدالت را ندارید (که ندارید!) حق ندارید به یک زن محبت کنید و دیگری را معلق و بلاتکلیف نگه‌دارید، بلکه یا باید محبتش را تقسیم کند یا او را طلاق دهد.

پی‌نوشت:
[1]. سوره نساء/ 129

تامین خانواده

امام رضا (علیه‌السلام):

کسى که در طلب روزى مى‏‌کوشد و فضل خدا را مى‏جوید تا مخارج اهل و عیال خود را کفایت کند، اجر و پاداش او از مجاهد راه خدا بیشتر است.

هیچ چیز مانند همسر نیست

هدف اصلی از ازدواج، رسیدن به آرامش جسمى و روانى است‏ و در اعطای این ارامش هم هر دو نفر نقش دارند و از ظاهر آیه بر می آید که نقش زن در آرمش بخشی بیشتر است، خداوند در الفاظی زیبا میفرماید:

« وَ مِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً لِتَسْکُنُوا إِلَیْها وَ جَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فی‏ ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ ؛  و از نشانه‏هاى او اینکه همسرانى از جنس خودتان براى شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید، و در میانتان مودّت و رحمت قرار داد؛ در این نشانه‏هایى است براى گروهى که تفکّر مى‏کنند.» [1]

مودت  به معناى محبتى است که اثرش در مقام عمل ظاهر شود، پس تنها دوست داشتن و محبت قلبی برای ایجاد آرامش کفایت نمیکند بلکه این محبت و مودت باید در رفتا و گفتار هم ظاهر شود.

با اینکه ارتباط انسان با پدر و مادر و برادرش ارتباط« نسبى» است و از ریشه‏هاى عمیق خویشاوندى مایه مى‏گیرد و پیوند دو همسر یک پیوند قرار دادى و قانونى است اما بسیار مى‏شود که محبت ناشى از آن حتى از علاقه خویشاوندى بیشتر میشود ، و این در حقیقت همان چیزى است که‏ در آیات فوق با جمله‏ وَ جَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً به آن اشاره شده است. [2]

پیامبر گرامى اسلام ص بعد از جنگ احد به« دختر جحش» فرمود دایى تو « حمزه» شهید شد، او گفت  إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ‏  من اجر این مصیبت را از خدا مى‏خواهم.

باز به او فرمود برادرت نیز شهید شد، دیگر بار  انا للَّه  گفت .

اما همین که خبر شهادت «همسرش» را به او داد دست بر سرش گذاشت و فریاد کشید،

 پیامبر فرمود: ما یعدل الزوج عند المرأة شى‏ء

هیچ چیز براى زن همانند همسر نیست.» [3]

پی نوشت:
[1]. سوره روم / 21
[2]. تفسیر نمونه، ‏16: 407
[3]. تفسیر کنز الدقائق ، ‏3 : 292    

 

بداخلاقی همسر

بی‌میلی به همسران شایسته

اتفاق تلخی که سال‌هاست گریبان گیر خانواده‌های جوان شده این است که با جلوه‌گری‌ها و بی‌حیایی‌های عده‌ای از زنان در میان جامعه، برخی مردان دچار بلای «مقایسه گری» می‌شوند و همسر خود را با زنان بی‌حجاب خیابانی مقایسه می‌کند و همین مقایسه‌های منفی باعث دل‌زدگی از همسر می‌شود، اسلام علاوه بر اینکه به مردان دستور داده نگاه خود را حفظ کنند [سوره نور / 30] بعدازاین دل‌زدگی به مردان فرموده است که:

«فَإِنْ کَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسى‏ أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئاً وَ یَجْعَلَ اللَّهُ فِیهِ خَیْراً کَثِیراً [نساء/ 19]؛ و اگر از آن‌ها، به جهتى کراهت داشتید، فوراً تصمیم به جدایى نگیرید، چه‌بسا چیزى خوشایند شما نباشد و خداوند خیر فراوانى در آن قرار مى‏دهد.»

تفسیر نمونه ذیل این آیه توضیح می‌دهد: «بسیار مى‏شود که همسران درباره یکدیگر گرفتار سوءظن‌های بی‌دلیل و حب و بغض‏هاى بی‌جهت مى‏گردند و قضاوت‌های آن‌ها در این حال غالباً نادرست است تا آنجا که خوبى‏ها در نظرشان بدى و بدى‏ها در نظرشان خوبى جلوه مى‏کند، ولى با گذشت زمان و مدارا کردن، تدریجاً حقایق آشکار مى‏شود. ضمناً باید توجه داشت تعبیر به خیر کثیر که در آیه به همسرانى که مدارا مى‏کنند نوید داده‌شده مفهوم وسیعى دارد که یکى از مصادیق روشن آن فرزندان صالح و بالیاقت و ارزشمند است.» [تفسیر نمونه، ج‏3، ص: 321]

 

 

حفاظت از حقوق شوهر

در آئین مقدس اسلام، زن و شوهر در قبال یکدیگر وظایفی دارند که با انجام صحیح آن وظایف، دوام زندگی تضمین می‌شود، قرآن کریم یکی از وظایف مهم زنان را حفظ حقوق شوهر معرفی می‌کند :

«فَالصَّالِحاتُ قانِتاتٌ حافِظاتٌ لِلْغَیْبِ بِما حَفِظَ اللَّهُ‏ ... [سوره نساء / 34]؛ و زنان صالح، زنانى هستند که متواضع‌اند، و در غیاب (همسر خود،) اسرار و حقوق او را، در مقابل حقوقى که خدا براى آنان قرار داده، حفظ مى‏کنند.»

 این آیه کریمه زنان را دو گروه می‌کند: «صالحات» یعنی زنانی که شایسته‌اند و حقوق شوهران خود را رعایت می‌کنند؛ «زنان ناشزه» یعنی زنانی که حق همسر خود را ادا نمی‌کنند و بنیان خانواده را سست می‌کنند.

استاد قرائتی می‌فرماید این حفظ حقوق دو معنا دارد: یکی اینکه زنان آن حقوقی را از شوهران خود حفظ کنند که خدا هم خواستار حفظ آن‌هاست، دوم اینکه همان‌گونه که خدا به مردان دستور داده حقوق زنان را حفظ کنند در قبال آن به زنان هم‌چنین دستوری داده است. (تفسیر نور، ج‏2، 62)   بر خی تصور می‌کنند که فرمان‌برداری زن از شوهر خود ممکن است نشانه ذلت او باشد! درحالی‌که قرآن به‌صراحت از واژه «صالحات» استفاده کرده که نشانه ارزش و مقام زنان نزد خداوند و شوهر اوست و حفظ این حقوق را از نشانه‌های زنان صالح و شایسته می‌داند، یعنی رازدارى، حفظ مال و آبرو، ناموس شوهر و اسرار شوهر، چه زمانی که شوهرش حضورداشته باشد چه زمانی که غایب باشد این وظیفه زن یکسان خواهد بود. البته مردان هم در عوض این از سوی خداوند وظایفی دارند که موظف به رعایت آن هستند، مانند حق‌شناسی، احترام، نفقه و ... (تفسیر نمونه، ج‏3،372  )  

 

 

زن و مرد هر دو مسئول‌اند

یکی از اسبابی که موجب تحکیم نظام خانواده می‌شود، حس مسئولیت‌پذیری مرد و زن خانواده است، دامنه این مسئولیت تنها منحصر به امور دنیایی نیست بلکه آن‌ها موظف‌اند حتی در امور معنوی و آخرتی هم این مسئولیت را حفظ کنند، خداوند می‌فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلیکُمْ ناراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَة [سوره تحریم / 6]؛ اى کسانى که ایمان آورده‏ اید خود و خانواده خویش را از آتشى که هیزم آن انسان‌ها و سنگ‌هاست نگه‌دارید.»

اما شیوه حفظ خانواده را از زبان مبارک امام صادق (علیه‌السلام) بشنویم که فرمود: «آنان را به فرموده خدا فرمان بده و از گناهان نهى کن. اگر فرمانت را پذیرا شدند، جان آنان را از آتش رهانیده‏ اى و اگر فرمانت را زیر پا نهادند، وظیفه‏ات را ادا کرده‏ اى. [گزیده کافى، ج‏4، ص: 236]

حال باید دید آیا این مسئولیت تنها وظیفه مردان است یا زنان هم مشمول این دستور الهی می‌شوند؟

پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) فرمودند: أَلَا کُلُّکُمْ‏ رَاعٍ‏ وَ کُلُّکُمْ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِیَّتِهِ ...وَ الرَّجُلُ رَاعٍ عَلَى أَهْلِ بَیْتِهِ وَ هُوَ مَسْئُولٌ عَنْهُمْ فَالْمَرْأَةُ رَاعِیَةٌ عَلَى أَهْلِ بَیْتِ بَعْلِهَا وَ وُلْدِهِ وَ هِیَ مَسْئُولَةٌ عَنْهُم‏،‏

همه شما نسبت به زیردست خود مسئول هستید. مرد، مسئول خانواده‏ اش، زن مسئول شوهر و فرزندش است.»[مجموعه ورام، ج 1، ص 6]

 

همسر مناسب مایه آرامش است

جامعه امروزه علاوه بر تنش‌های روانی، سال‌هاست دچار معضلات اقتصادی نیز هست و این مشکلات بیرون از محیط خانواده، مردان را به‌شدت دچار فشارهای عصبی می‌کند، در چنین شرایطی تنها محیط خانه قادر خواهد بود آرامش را به مردان بازگرداند، اسلام به این نکته توجه دارد و از زنان مسلمان انتظار دارد موجبات آرامش و شادی را در محیط خانه برای همسرانشان فراهم آورند و در نبود همسر، از اموال و آبروی آنان محفاظت کنند،

امام رضا (علیه‌السلام) فرمودند: «ما أفاد عبد فائدة خیرا من زوجة صالحة إذا رآها سرّته و إذا غاب عنها حفظته فی نفسها و ماله؛

بنده مؤمن سودى به چنگ نمى‏ آورد که از همسر شایسته بهتر باشد: همسرى که چون شوهرش به خانه درآید، مایه مسرت او باشد و چون از حضور او غایب شود، مال و ناموس‏ شوهر را نگهبان باشد.» [گزیده کافى، ج‏5، ص: 5] همراهی زنان با مردان در دو امر آرامش و حفظ آبرو، در این روایت موردتوجه قرارگرفته که این دو امر در تداوم و زیبایی محیط گرم خانواده اثر فوق‌العاده‌ای دارد.