برهان امکان و وجوب
برهان امکان و وجوب، از ابتکارات و افتخارات فلسفه اسلامی[1] و از استوارترین براهین عقلی شمرده شده است.[2] برخی مبدع این برهان را ابن سینا و بعضی فارابی دانسته‌اند.
ابن سینا این برهان را به صورت مختصر این‌گونه بیان کرده است:
1-شکی نیست که موجودی هست.
2- موجود یا واجب الوجود است یا ممکن الوجود.
3- اگر واجب باشد مطلوب ثابت است.
4- و اگر ممکن باشد، باید در نهایت به واجب الوجود منتهی شود.[3]
خواجه نصیرالدین طوسی با توضیحات خود آن را چنین تقریر کرده است:
1-هر موجودی که فرض شود، یا ممکن الوجود است یا واجب الوجود.
2-وجود هر ممکن الوجودی از غیرش است؛ زیرا ممکن الوجود برای وجود یافتن، نیازمند علتی غیر از خودش است.
3-آن علت یا واجب الوجود است یا ممکن الوجود. اگر آن علت، واجب الوجود باشد، مطلوب (اثبات واجب الوجود) ثابت است؛ اگر ممکن الوجود باشد، برای موجود شدن نیازمند به علتی غیر از خود است. درباره علت دوم نیز دو گزینه واجب الوجود و ممکن الوجود بودن تکرار می‌شود.
4-بنابراین سلسله ممکن الوجودها باید به واجب الوجود منتهی شود یا به دور یا تسلسل منتهی می‌شود.
5-دور و تسلسل هر دو محالند.
6-بنابراین سلسله ممکن الوجودها باید به واجب الوجود منتهی شود.[4]
_______________________________________
- طوسی، شرح الاشارات و التنبیهات، ۱۳۷۵ش، ج۳، ص۶۶و ۶۷؛ سبحانی، مدخل مسائل جدید در علم کلام، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۳۱.
- مطهری، توحید، انتشارات صدرا، ص۱۸۱؛ جوادی آملی، تبیین براهین اثبات خدا، ۱۳۸۸ش، ص۱۵۸؛ سبحانی، مدخل مسائل جدید در علم کلام، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۳۱.
- ابن سینا، مبدأ و معاد، ۱۳۶۳ش، ص ۲۲؛ ابن سینا، النجاة، دانشگاه تهران، ص۵۶۶ و ۵۶۷.
- طوسی، شرح الاشارات و التنبیهات، ۱۳۷۵ش، ج۳، ص۱۸-۲۰.
